ایرانگردی - همدان

همدان یکی از شهرهای غربی و کوهستانی ایران و مرکز شهرستان و استان همدان است. این شهر در دامنه کوه الوند و در بلندای ۱۹۰۰ متری از سطح دریا واقع شده ‌است و از شهرهای سردسیر ایران به شمار می‌آید. همدان قدیمی‌ترین شهر ایران و از کهن‌ترین شهرهای جهان است. 

 

نخستین باری که اسم این شهر برده شد در حدود ۱۱۰۰ سال پیش از میلاد بود که نام همدان، اَمَدانه ذکر شده ‌است. این شهر تحت نام‌های دیگری از قبیل هگمتانه، هگمتان، اکباتان، اکباتانا، آمدانه، آنادانا نیز نوشته شده‌ است. در کتیبه‌های آشوری نام آن شهر آمدانه آمده، این اسم بایستی مشتق از کلمه ماد باشد چنانکه آشوریان قوم ماد را آمادای ذکر کرده‌اند. از این رو آمادانه به معنی محل مادها و جایی‌است که مادها زندگی می‌کردند. در

دوران مادها به زبان پارسی باستان این شهر هگمتانه یا هنگمتانه به معنی «جایتجمع» خوانده می‌شد. اکباتان نیز همان تلفظ هگمتانه به زبان یونانی است. نام هگمتانه به مرور زمان در دوران ساسانیان به اَهمتان، اَهمدان و سپس به همدان دگرگون شده‌است.

جاذبه های گردشگری

شهر همدان بر روش طراحی شهرهای دایره‌ای یا متحدالمرکز استوار است که در اصطلاح جغرافیا به این گونه شهرها سبک باروک گفته می‌شود. میدان مرکزی همدان در حکم همان نقطه مرکزی دایره‌ است. بنای این میدان در سال ۱۳۰۷ خورشیدی آغاز و از اوایل ۱۳۱۱ مورد بهره‌ برداری قرار گرفته ‌است. شعاع میدان مرکزی همدان ۸۰ متر است. در فاصله‌های دورتر از محیط این میدان بلوارها و خیابان‌ها با شعاع بزرگتر قرار دارند که در حال حاضر به علت توسعه شهر در برخی از جهت‌های شهر تا دایره سوم هم رسیده‌ است. به این دایره‌ها در اصطلاح خیابان‌های کمربندی گفته می‌شود. ۶ خیابان اصلی شهر به نام‌های باباطاهر، اکباتان، شهدا، تختی، بوعلی و شریعتی، به میدان مرکزی همدان وصل شده‌اند. عرض این خیابان‌ها ۳۰ متر است و با فاصله ۶۰ متر و زاویه ۶۰ درجه‌ای به شش جانب شهر منشعب می‌شوند.

گنج نامه

کتیبه‌های گنج‌نامه که یادگارانی از دوران داریوش و خشایارشاه هخامنشی است بر دل یکی از صخره‌های کوه الوند در 5 کیلومتری غرب همدان و در انتهای دره عباس آباد حکاکی شده است.

در خصوص وجه تسمیه گنجنامه می‌توان گفت: گنجنامه در زبان پارسی به معنای حکایت و داستان گنج است و عموم مردم را تصور بر این بوده ‌است که راز گنجی نهان را در این کتیبه‌ها نگاشته‌اند و به نظر می‌رسد واژهﻱ جنگ نامه نیز تحت تأثیر ذهنیتی که از جنگ و جنگاوری شاهان گذشته در سر مردم بوده، یا با جایگزینی عامیانه کلمه جنگ بجای گنج بوجود آمده باشد.

کتیبه‌های گنجنامه بر گران سنگی از خارا، به سه زبان (پارسی باستان، عیلامی و بابلی) و هر کدام در ۲۰ سطر و از چپ به راست به خط میخی نگاشته شده‌ است، که بالا سمت چپ متعلق به داریوش و پایین سمت راست مربوط به پسرش خشایارشاه می‌باشد. کاملاً مشخص است که نخست کتیبه سمت چپ توسط داریوش بزرگ نوشته شده و بعدها کتیبه دوم به وسیله خشایارشاه به آن سنگ خارا اضافه شده ‌است.

گنج‌نامه کتیبه‌های فارسی باستان به خط میخی از داریوش بزرگ و خشایارشا در همدان

گنبد علویان

.

گنبد علویان

این بنا از لحاظ هنر گچبری وآجرکاری از آثار ارزشمند وکم نظیر سده های میانی دوره اسلامی (قرن6 و7) وهیأت ظاهری آن شبیه گنبد سرخ مراغه که دارای تاریخ ساخت "542 هجری قمری" است و نیز ابعاد داخلی (8 در 8 متر) و تزئینات غنی و متراکم و درعین حال رمزآلود و چشم نواز درون بنا در مقام قیاس مشابه "گنبد حیدریه" قزوین است که از ابنیه ساخته شده ودر اوایل قرن 6 هجری قمری محسوب می گردد.

آرامگاه باباطاهر

باباطاهر معروف به باباطاهر عریان؛ عارف، شاعر و دوبیتی سرای اواخر سده چهارم و اواسط سده پنجم هجری ایران و معاصر طغرل بیک سلجوقی بوده است. بیشتر دوران زندگی او در فقر گذشت. بابا لقبی بوده که به پیروان وارسته می‌داده‌اند و عریان به دلیل بریدن وی از تعلقات دنیوی بوده است. در میان مردم لر لقب بابا به پیران و مرشدان اهل حق نسبت داده می‌شود. او یکی از مشهورترین دو بیتی سرایان ایرانی است که گذشت زمان نتوانسته دو بیتی های شور انگیزش را که با لهجه لری سروده شده است از یادها بزداید.

از بابا طاهر علاوه بر دوبیتی ها، آثار ادبی دیگری نیز به جا مانده است که از آن جمله می توان به دو قطعه، چند غزل، مجموعه کلمات قصار عربی و کتابی به نام سرانجام اشاره نمود.

باباطاهر عریان

آرامگاه بابا طاهر بر فراز تپه ای در شمال باختری همدان قرار دارد. این بنا در طول قرون مختلف شاهد تخریب و بازسازی های متعدد بوده است. در قرن ششم هجری یک برج هشت ضلعی آجری بر روی قبر بابا طاهر ساخته شد که بعدها بر اثر مرور زمان ویران شد. در زمان پهلوی اول از طرف شهرداری همدان بنای جدیدی به جای بنای قدیمی ساخته شد که مصالح آن بیشتر آجر بود. در جریان همین باز سازی، لوح کاشی مربوط به قرن هفتم هجری که هم اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می شود، به دست آمد. بر روی این کاشی فیروزه ای رنگ، آیات قرآن مجید به خط کوفی برجسته نوشته شده است. ساختمان جدید در سال 1331 تکمیل شد اما این بنا نیز در خور مقام عرفانی بابا طاهر نبود. لذا در سال 1346 بنای دیگری ساخته شد و در سال 1349 به پایان رسید

.

آرامگاه جدید، شاهکاری ممتاز و بدیع از معماری عصر جدید است که طرح اصلی آن تلفیقی از معماری قرن های هفتم و هشتم هجری و عصر حاضر است. برج آرامگاه بر قاعده هشت ضلعی قرار گرفته است که ارتفاع آن از سطح فوقانی تپه 235 سانتی متر و از کف خیابان 280 سانتی متر است.

ستون های هشتگانهﻱ برج، قطعه سنگ مزار و کف، پله ها و فرش اطراف آرامگاه از سنگ گرانیت حجاری شده است و بنای اصلی نیز به ابعاد10×10 متر با مجموعه ای از منشورها پوشیده شده و دارای مدخل های ورودی و منفذهای نور است. نما و فرش بنا عمدتاً از سنگ است و در داخل آن کتیبه هایی از کاشی وجود دارد

.

آرامگاه بوعلی سینا

ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا، مشهور به ابوعلی سینا و ابن سینا و پور سینا، زاده ۳۵۹ ﻩ.ش در بخارا در گذشتهﻱ ۲ تیر ۴۱۶ در همدان، پزشک و شاعر ایرانی و مشهورترین و از تأثیرگذارترین فیلسوفان و دانشمندان ایران است که به ویژه به دلیل آثارش در زمینه فلسفه ارسطویی و پزشکی اهمیت دارد. وی نویسنده کتاب شفا (یک دانشنامه علمی و فلسفی جامع) است و "القانون فی الطب" یکی از معروف‌ترین آثار تاریخ پزشکی اثر اوست.

وی ۴۵۰ کتاب در زمینه‌های گوناگون نوشته ‌است که شمار زیادی از آن‌ها در مورد پزشکی و فلسفه است. جرج سارتن در کتاب تاریخ علم، وی را یکی از بزرگترین اندیشمندان و دانشمندان پزشکی می‌داند. همچنین وی او را مشهورترین دانشمند ایران می‌داند که یکی از معروف‌ترین‌ها در همهﻱ زمان‌ها و مکان‌ها و نژادها است.

آرامگاه بوعلی در میانه میدانی به همین نام واقع است. میدانی بیضوی، با درختان چنار کهنسال، باغچه های موزون، بنای زیبا و تندیسی که معرف این میدان می باشد، تفرجگاه زیبایی را بوجود آورده است. شهرهای مهم جهان معمولاً هر یک به قامت بنای یادبوی مشهورند. همدان نیز، حدود 50 سال است که به برج آرامگاه بوعلی، مزیّن و معروف است.

بنای آرامگاه تا کنون سه بار نوسازی شده. مقبره قدیمی آن که در زمان قاجاریه ساخته شده بود، در خور شأن و شخصیت علمی این متفکر بزرگ نبود. بنابراین انجمن آثار ملی ایران، به مناسبت هزارمین سال تولد بوعلی سینا، در سال 1330 تصمیم به تجدید بنای آن گرفت.

بنای آرامگاه تلفیقی از دو سبک معماری ایران باستان و ایران بعد از اسلام است که  با بهره گیری از هنر معماری سنتی و شیوه های نوین، عناصری چون برج (الهام گرفته از برج گنبدقابوس)، باغچه ها (متأثر از باغ های ایرانی)، آب نما (الهام گرفته از حوض خانه های سنتی)، نمائی با روکار سنگ های حجیم و خشن خارا و با سنگ گرانیت کوهستان الوند استفاده شده است. به این ترتیب کار ساخت بنای جدید در سال 1333 هجری شمسی به پایان رسید.

محل فعلی آرامگاه بوعلی، منزل مسکونی ابوسعید دخوک دوست صمیمی بوعلی سینا بوده است، که او نیز در جوار بوعلی مدفون می باشد. در حال حاضر تالار جنوبی آرامگاه موزه، محل نگهداری سکه، سفال، برنز و سایر اشیاء کشف شده زیر خاکی، مربوط به هزاره های قبل از میلاد و دوران اسلامی می باشد و در تالار شمالی، کتابخانه ای مشتمل بر 8000 جلد کتاب خطی و چاپی نفیس ایرانی و خارجی و غرفه هایی مربوط به آثار بوعلی سینا و شعرا و نویسندگان همدانی نگهداری می شود. در غرفه آثار بوعلی، عکسی از جمجمه بوعلی نیز در معرض دید گذاشته شده، که احتمالاً به هنگام تخریب مقبره قدیمی تهیه شده است. مکمل این بنا، بوستانی است به شکل نیم دایره، با فضای سبز زیبا. تندیس بوعلی نیز در حالی که کتابی در دست و دو چشم خیره بر افق های دور دارد، در ضلع شرقی میدان نصب شده است.

برج قربان

 یکی از آثار تاریخی قرون هفتم یا هشتم هجری است که در محل زندهای شهر همدان بین چهار باغ شهید مدنی و خیابان طالقانی جنب دبیرستان ابن سینا واقع است این بنا مدفن شیخ السلام حسن بن عطار حافظ ابو العلاء همدانی و جمعی از امرای سلجوقی است. عثکل جد اعلای او عرب تبار بوده ولی او و پدرانش همدانی بوده‌اند.

شیر سنگی

مجسمه شیر سنگی از یادمان‌های تاریخ باستان در شهر همدان است که در انتهای خیابان ۱۲ متری سنگ شیر و در وسط میدان مربع شکلی به همین نام قرار گرفته‌ است. تپه‌ای که در حال حاضر مجسمه شیر سنگی بر روی آن واقع شده تپهﺍی باستانی است، زیرا تابوت متعلق به دوره اشکانی از آن محل کشف شده و فعلاً در موزه تپه هگمتانه نگهداری می‌شود. این مجسمه به همراه قرینه اش ابتدا در دروازه شهر همدان قرار داشته‌ و اعراب به هنگام فتح همدان آن را باب الاسد به معنی دروازه شیر نامیده‌اند.

در سال ۳۱۹ ه. ق نیز که دیلمیان همدان را به تصرف خود در آوردند دروازه شهر را به کلی تخریب کردند. مردآویج دیلمی قصد داشت یکی از آنها را به ری منتقل نماید ولی چون موفق نشد پنجه‌های یکی از شیرها را شکست و دیگری را به طور کامل تخریب نمود مجسمه آسیب دیده تا سال ۱۳۲۸ هجری شمسی بر روی زمین افتاده بود تا اینکه مهندس سیحون طراح و معمار آرامگاه بوعلی آن را در محل فعلی نصب کرد.

عباس‌آباد

یکی از پارک‌های زیبا و دیدنی شهر به ویژه مناسب برای میهمانان تابستانی همدان گردشگاه استخر عباس‌آباد است که در بالای تپه‌ای به نام تپه عباس‌آباد واقع شده ‌است. زمین‌های ویژه اسکیت‌بازی، بازی‌ها، و سرگرمی‌های کودکان از جمله شهربازی وجود سینمای تابستانی و نمایش فیلم در فضای آزاد ساختمان نمازخانه‌ای باشکوه و وجود آب‌نمایی در ارتفاعی در حدود ۶۰ متر و به طول ۲۰۰ متر از دیگر منظرگاه‌های موجود در این گردشگاه است.

کلیسای گریگوری استپان

کلیسای گریگوری استپان یا کلیسای گریگوری استفان متعلق به مذهب پروتستان است. این کلیسا در قسمت شرقی تپه ی هگمتانه در محله ی قدیم ارامنه قرار دارد. قدمت این کلیسا بیش از 335 سال می باشد و در سال 1676 میلادی، توسط جمعی از ارامنه اصفهان و نیز مهاجران و تجار ارمنی روسیه که در همدان ساکن بودند و همزمان با سلطنت شاه سلیمان صفوی، ساخته شده است. این کلیسا در سال 1932 میلادی (1311 خورشیدی) بازسازی و مرمت شد.

مجموعه تله‌کابین گنج‌نامه

اجرای طرح احداث تله‌کابین گنج‌نامه از سال ۱۳۷۸ آغاز و چندین‌بار با بحث‌ها و چالش‌های زیاد از سوی مخالفان متوقف شده، و بار دیگر از سوی سایر سازمان‌ها به جریان افتاده‌است. ساخت این پروژه دارای سه فاز است که در سال ۱۳۹۰ فاز اول و دوم آن به مرحله بهره‌برداری رسیده‌است. این تله‌کابین در انتهای دره عباس‌آباد در ۵ کیلومتری شهر همدان و در مجاورت کتیبه‌های گنج‌نامه واقع شده‌است. طول خط این تله‌کابین ۱۶۸۰ متر و اختلاف ارتفاع آن ۸۰۰ متر است، دارای ۱۷ پایه و ۵۰ عدد کابین در فاز نخست است. این تله‌کابین به سمت منطقه میدان میشان یکی از ارتفاعات سرسبز کوه الوند امتداد دارد.

در خرداد سال ۱۳۸۸ برخی از برنامه‌های فاز سوم شرکت تله‌کابین گنج‌نامه، احداث سالن بولینگ، ایجاد آبشار مصنوعی برای مسابقات یخ‌نوردی، ایجاد مجموعه ورزشی تعادل هوایی، ایجاد دو پیست اسکی در میدان میشان و همچنین ایجاد خط تله‌سی‌ در کنار این پیست، پیست مخصوص برای دوچرخه‌سواران، ایجاد صخره‌ای مصنوعی برای ورزشکاران صخره‌ نورد، ایجاد دو باند هلی‌کوپتر در مبدأ و مقصد تله‌کابین، احداث یک مجموعه شامل رستوران، کافی شاپ، هتل سه طبقه در میدان میشان اعلام شده‌است.

دره مرادبیگ

دره مرادبیگ یا دره مرادبیک بزرگ‌ترین دره کوهستان الوند است و در جنوب شهر همدان قرار دارد. این دره برخلاف سایر دره‌های الوند مانند دره ماوشان‌رود (نام دیگر دره امامزاده کوه) و دره گنج‌نامه که در مسیر راه‌های باستانی قرار داشتند، در منطقه بسته‌ای قرار دارد و آمد‌و‌شد در آن بسیار اندک بوده‌است. تنها راه ارتباطی راه مالروی انتهای دره است که از طریق دره چشمه فرشه در فصول خشک سال با روستای پشت کوه (یال غربی الوند) امکان مراوده دارد. آثار یک روستای قدیمی در غرب این دره، در یکی دو کیلومتری روستای دره مرادبیگ به چشم می‌خورد. از آب شدن برف‌ها و آب چشمه‌های فراوان در این دره رود الوسجرد تشکیل شده‌است.

از مکان‌های معروف دره مرادبیگ می‌توان به دره گرگ، دره غول، دره حاج احمد(حاجمد)، لژه، شرشرآب، گوشتخل دره، روستا سیلوار، قزوله دره، سر دوش، حمام خرابه، محمود دره، قرق، ندو خانه، منبع، پررحمان و دره بهشت اشاره کرد. روستای دره مرادبیگ یکی از زیباترین روستاهای همدان است.

دره گنج‌نامه

دره گنج‌نامه در ۵ کیلومتری شهر است چون نسبت به شهر در موقعیت مرتفع‌تری قرار دارد، چندین آبشار طبیعی در پیرامون آن روان است.کتیبه‌های گنج‌نامه، آبشار گنج‌نامه، و همچنین آتشکده بهرام در این دره واقع شده‌است.

سد اکباتان

در ۱۱ کیلومتری جاده همدان به ملایر و در دره‌ای سرسبز قرار دارد. کوه‌های اطراف و رودخانه پایین دست سد بطورکلی جنگل‌کاری شده‌است. در محدوده این سد در حدود ۴۰ گونه گیاه بومی می‌روید، از جمله انواع گون‌ها، شیرین بیان، بومادران و آلاله همچنین در حوضچه سد اکباتان انواع ماهی‌ها پرورش داده می‌شود. سد اکباتان محل فرود برخی از پرندگان مهاجر در فصل مهاجرت نیز می‌باشد.

امامزاده عبدالله در شب

همدان در ردیف نخستین شهرهایی است که علویان از طبرستان به آنجا هجرت کرده و در آن زندگی کردند. شهر همدان قرن‌ها یعنی از ورود ابوالقاسم بطحایی علوی تا حمله مغول یکی از پایگاه‌های بزرگ علویان بوده‌است. به همین سبب قبرهای برخی از فرزندان و نوادگان ائمه‌اطهار که در همدان منزل نمودند، هم اکنون به صورت امامزاده و زیارتگاه در شهر برجای مانده‌است که از جمله می‌توان به امامزاده عبدالله، امامزاده کوه، امامزاده حسین، امامزاده اهل ابن علی، امامزاده اسماعیل امامزاده هادی، امامزاده یحیی، امامزاده عیسی‌بن‌احمد و امامزاده خضر اشاره کرد.

گورستان پارتی

گورستان پارتی نیز در محوطه شیر سنگی واقع شده ‌است. این گورستان به مدت ۲۰۰ سال از اواخر دوران هخامنشی تا نیمه اول دوره سلوکی مورد استفاده بوده و سه روش تدفین مختلف در آن به چشم می‌خورد، که می‌توان آن را بیانگر به وجود آمدن و گسترش سه جریان مذهبی متفاوت دانست که طی این دو سده جامعه آن روز همدان را متأثر ساخته ‌بود.

فرشبافی

همدان یکی از مراکز عمده قالی‌بافی ایران محسوب می‌شود. اهمیت آن از این جهت است که میزان محصولات قالی و قالیچه‌های تولیدشده با قیمت ارزان، از سایر نواحی قالی‌بافی ایران بیشتر است، به طوری که می‌توان همدان را مرکز قالیچه‌های ارزان ‌قیمت نامید.

آنچه بیش از هرچیز موجب شناسایی قالی‌های همدان می‌شود، وجود ریشه‌های بلند و پرپشم آن است، به طوری که قالی‌های همدان سنگین‌تر از قالی‌های دیگر مناطق ایران می‌باشند.

چرم‌سازی

شهر همدان از جمله شهرهای مهم تولید و صادرکننده چرم در ایران است سابقه این صنعت در همدان چندان طولانی‌است که این شهر را «شهر دباغخانه‌ها» نیز نامیده‌اند. تا اوایل حکومت پهلوی تولید چرم در شهر همدان از رونق بسیاری برخوردار بود، به طوری که چرم همدان و کالاهای چرمی ساخته شده از آن، شهرت جهانی داشت. از سال ۱۳۰۹ شمسی با ایجاد تغییراتی در نحوه شهرسازی و به بهانه کنترل بیماری‌ها و رعایت نکات بهداشتی، از ادامه کار کارگاه‌های دباغی در داخل شهر جلوگیری به عمل آمد و این کارگاه‌ها در دو محل خارج از شهر استقرار داده‌شد. از سوی دیگر با ورود ماشین و کالاهای وارداتی از جمله کفش و کیف و غیره از میزان تقاضای چرم کاسته شد و از آن پس تولیدات بیشتر به منظور صادرات فراهم آمد.

 آثار تاریخی

از آثار تاریخی دوره قبل از اسلام تپه هگمتانه یکی از مکان‌های است که در طول سده گذشته بارها مورد حفاری قرار گرفته‌است. در طول حفاری‌های انجام شده، آثار ارزشمند و بی‌نظیری کشف گردیده، که اغلب متعلق به دوران هخامنشیان و نیاکان آنهاست. امروزه عموم باستان‌شناسان، این تپه که وسیع‌ترین تپه باستانی ایران است، به بقایای ابنیه کاسی، مادی، هخامنشی و بعد از تعلق دارد.

جام زرین کشف شده در تپه هگمتانه به نام آریارمنه، این جام در موزه شهر برلین در آلمان نگهداری می‌شود.

سوغاتی

از سوغات شهرهای استان همدان می توان به موارد زیر اشاره داشت:باسلق،انگور،شیره انگورو کشمش تیزابی،قالی،گیوه ومنبت،عسل،نقل چای وگردو،انواع آلو،آلبالو،موج بافی وسفال، سنل،لواشک،گز آردی،حلوا گردویی،نقل چای، تخمه آفتابگردان، روغن حیوانی،پنیر،خیارشور،دوغ،حلوا شکری،انگشت پیچ و شیرمال، گیوه، صنایع چوب، چرم و…